Oya Şanlı
Danışman ve eğitmen
MCT, MCAS, MCTS, Business management solution specialist
PayDeg Bilgi İşlem Programlama Hizm.
Istanbul /Turkey
Özet: Bulut bilişim istek üzerine rahat ulaşılabilir, kullanılmaya hazır, yapılandırılabilen bilgisayar kaynaklarının paylaşıldığı havuza ağ bağlantısı sağlama modelidir. İşletme maliyetini düşürmesine ek olarak bulut teknolojileri radikal iş buluşları, yeni iş modelleri ve bilişimi kullanan herkes için kullanışlılığı, gözle görülür verimliliği sağlamak için temel haline gelmiştir. Bulut servisleri ve bulut modelleri ile gerek özel gerek kamu sektörüne iş ihtiyaçlarına göre güvenli, esnek ve her zaman ulaşılabilir bilişim kaynağı sunmaktadır. Kullanım senaryolarına baktığımızda esneklik ve ulaşılabilirliğin yanında bilişim maliyetlerinde düşüş ve yönetim kolaylığı ön plana çıkmaktadır. Bulut Bilişim’ e geçiş yaparken tüm bulut modelleri ve servisleri göz önüne alınarak buluta geçiş senaryoları hazırlanmalı, oluşabilecek bulut ekonomisine bakılmalı ve altyapıdaki değişim ve dönüşüm ile birlikte şirketin iş yapış modelindeki değişim ve dönüşüm mutlaka dikkate alınmalı, bulut stratejisi oluşturulmalıdır.
Alt yapısının yatkınlığı sebebiyle tüm dünyada olduğu gibi önce telekom sonra sosyal ağlardaki gelişmeler sebebiyle medya ve sağlık bilgilerine ihtiyaç anında yetkisi olan doktor, hasta ve kuruluşların erişmesine olanak sağlamak amacıyla sağlık sektörünün sonrasında sağlık sektöründen edinilen tecrübelerle belediyelerin bulut bilişime geçiş yapmasının mantıklı olduğunu görüyorum. Bu geçişi yaparken servis kontratlarında diğer konularla birlikte şifreleme – cryptography ve encryption– konularına dikkat edilmesi gerektiğine inanıyorum. Hukuksal alanda bilişim sektörüne ülkemizde daha fazla önem verilmesinin elzem olduğunu görmekteyim. Bulut bilişim’ den faydalanmak isteyen herkese önerim basitten başlamak, bir proje planı çerçevesinde modelleri, servis çeşitlerini, hem bilgi teknolojisi konusunda hem de şirket yapısında gerçekleşmesi gereken değişim ve dönüşümü önceden hesaplamak, servis kontratlarına gereken önemi vererek yola çıkmak olacaktır.
Anahtar sözcükler: Bulut Bilişim, Bulut yazılımı, Bulut altyapısı, Bulut platformu, Servis olarak Bulut, Özel Bulut, Topluluk Bulutu, Karma Bulut, Herkese açık Bulut, Bulut kullanım senaryoları, Bulut Ekonomisi, Bulut’ a geçerken dönüşüm, Bulut stratejisi
Abstract: Cloud computing is a model for enabling convenient, on-demand network access to a shared pool of configurable computing resources (e.g., networks, servers, storage, applications, and services) that can be rapidly provisioned and released with minimal management effort or service provider interaction. Besides the decrease in operational costs cloud computing become ground for fundamental business innovations, new business models and easiness, productivity for everybody who uses cloud computing. Whether for public or for private sector with cloud services and cloud deployment models of cloud computing are offering secure, elastic and always accessible IT source. When we look at the use cases beside the elasticity and accessibility, reduced costs and eased management come into prominence. While adopting cloud computing all deployment models, all type of services and service contract including cryptography solution should be considered, for transition and adoption all scenarios should be prepared, economy of cloud should be well calculated and the transformation and changes in business working model should be also considered with cloud computing strategy
Because of the almost readiness of infrastructure first telecom, then because of rise in social networks second media sector may implement cloud computing. For human health, for the need of reach patient information from anywhere as third health sector and having knowledge and experience from health sector municipalities as forth may implement and deploy cloud computing. While managing this transformation cryptography and encryption should not be forgetten in the sla.I believe the juridical part of IT should be considered important in our country.
My humble advices to enyone who wants to take advantages of cloud computing are to begin with simple, have a blue-print, analyze cloud computing models and service types, take in the consideration of company-business transformation beside IT transformation, pay attention to sla contracts.
Key words: Cloud Computing, Software as a service, Infrastructure as a service, Platform as a service, Cloud as a service, Private Cloud, Community Cloud, Hybrid Cloud, Public Cloud, Cloud use cases, Cloud economy, Cloud transformation, Cloud strategy
- 1. Giriş
Bilişim dünyası günümüzde gelişim, değişim, dönüşüm geçirmekte. Cloud Computing /Bulut Bilişim konsepti hızla bilişim endüstrisinde yayılmaya devam ediyor. Buluttaki bilgisayar yazılımlarına bir tıkla ulaşabilmeleri firmaları bilişim alt yapısı kurmaktan ve yönetmekten kurtulma becerisi karşı konulmaz hale gelmiştir.
Bulut bilişim bir hayalle başlamıştır. Bulut bilişim, bilişim servislerinin kamu hizmeti olarak elektrik, su gibi verilmesi hayalidir. “Computing may someday be organized as a public utility” – John McCarthy, MIT Centennial in 1961.
NIST’in yani Amerikan Ulusal Teknoloji ve Standartlar Enstitüsünün Bulut Bilişim tanımını vermekle başlayayım. Bulut bilişim istek üzerine rahat ulaşılabilir, kullanılmaya hazır, yapılandırılabilen bilgisayar kaynaklarının paylaşıldığı havuza ağ bağlantısı sağlama modelidir.
İstediğimiz anda ağ bağlantısıyla istediğimiz kaynaklara yerden bağımsız ulaşabildiğimiz, isteklerimiz fazlalaştığında ya da azaldığında gerekli esnekliği sağlayabilen ölçülebilir servisler sunan yapı 5 ana bulut özelliğini içerir.
Uygulamalar internet üzerinden kolayca ulaşılabilirler ve büyük veri merkezlerini, web uygulamalarını ve servislerini barındıran güçlü sunucuları kullanırlar. Bulut Bilişim internette peşi sıra çalışan sanal sunucular seti olarak da tanımlanabilir.
- 2. Bulut servis modelleri
Bu gün 4 bulut servis modelinden bahsedebilirim.
Servisi sağlayanın yazılımı bulut altyapısı üzerinde çalışır ve tüketicideki çeşitli cihazlardan web tarayıcısı gibi thin client ara yüzüyle ulaşılır. Tüketici sadece kullanıcıya özel yazılımın yapısal ayarlarını sınırlı olarak değiştirebilir.
Tüketici servis sağlayıcı tarafından sunulan yazılım dilleri ve araçlarını kullanarak bulut altyapısı üzerinde kendi yazılımlarını geliştirebilir ve sadece kendi geliştirdiği yazılımlara ve yazılımın barındırılması için gerekli çevre birimleri üzerinde kontrol ve yönetime sahiptir.
Tüketiciye depolama, ağ ve diğer ana bilgisayar kaynaklarına erişmesi ve işletim sistemi dahil yazılımları geliştirip çalıştırabilmesi sağlanır. Tüketicinin bulut altyapısı üzerinde yine yönetim ve kontrolü yoktur, ama işletim sistemi, depolama, kullanılan yazılımlar üzerinde yönetim ve kontrole sahiptir ve firewall, yük eşleyiciler gibi ağ parçalarını seçme hakkı vardır.
- Cloud as a service – Servis olarak Bulut
Tüketiciye ticari ürünler, servisler ve çözümler internet üzerinden gerçek zamanda sağlanır.
Servis olarak Bulut’a daha yakından bakacak olursak;
- Diğer tüm servis modellerini kapsar
- Bir market için standart olarak hazırlanmış paylaşılan bir servistir.
- Anahtar teslim modelidir, yani tüketici, sunulan servise sahip olmaya, yönetmeye veya kaynakları anlamaya ihtiyaç duymadan servise erişebilir
- Altyapı göz önüne alındığında “tıkla ve satın al” yöntemiyle bulut depolama, bulut sunucuları ve bulut yazılımı alınıp self-servis olarak işletilebilir
- İhtiyaç anında çabuk ölçeklenebilir
- Tüketiciler ölçeklenebilir servisle ne kadar kullanıyorlarsa o kadarını öderler.
- Yetkili kullanıcılar tarafından İnternet üzerinden erişilebilir
- Servis sağlayıcı müşterisini kullanıcı ara yüzü seçiminde serbest bırakır.
- Servisleri birbirine bağlamak ve entegre edebilmek, hızla web servislerinin ve API’ lerinin hazırlanabilmesini sağlamak modern bulut servisinin ana elemanıdır.
- 3. Bulut yayılma modelleri
- Private Cloud – Özel Bulut : firmanın kendi oluşturduğu ya da kiraladığı buluttur.
Bulut altyapısı yalnızca firma için çalışır, firmanın kendisi tarafından ya da 3.cü parti tarafından yönetilir.
- Community Cloud – Topluluk bulutu : Belirli bir toplulukla paylaşılan buluttur
Bulut altyapısı birkaç organizasyon ya da firma tarafından paylaşılır, böylece aynı amacı paylaşan, aynı güvenlik gereksinimleri olan, aynı tarzda idare edilen organizasyonlar, firmalar desteklenir. Organizasyon, firma ya da 3.cü parti tarafından yönetilir.
- Public Cloud – Herkese açık – kamu bulutu: Kamuya satılmış mega-ölçekte altyapıdır
Bulut altyapısı herkese ya da büyük endüstri gurubuna açıktır ve bulut servisini veren bulutun sahibidir. Servisi veren yazılım ve saklama-storage gibi kaynakları sağlar ve internet üzerinden halkın erişimine açar. Herkese açık buluta örnek : Amazon Elastic Compute Cloud (EC2), IBM’in BlueCloud’u, Sun Cloud, Google’ın AppEngine’i ve Windows Azure Servis Platformu verilebilir.
- Hybrid Cloud – Karma bulut : iki veya daha fazla bulut modelinin kompozisyonudur.
Bulutlar kendi özelliklerini kaybetmeden yazılımın ve verinin taşınmasına izin verecek şekilde standardize edilmiş ya da özel teknoloji ile bağlanmıştır.
- 4. Bulut Bilişim ortak özellikleri
- Büyük ölçeklilik
- Homojenlik
- Sanallık
- Esneklik
- Düşük maliyet
- Dağıtıklık
- Servis odaklılık
- İleri güvenlik
4.1. Sanallaştırma
Sunucu gibi fiziksel kaynakları sanal makineler adı verilen sanal kaynaklara bölen bir yazılım teknolojisidir. Sanallaştırma kullanıcıların fiziksel kaynakları konsolide etmelerine, yönetim ve yayılma işlemlerini kolaylaştırmalarına, güç ve soğutma ihtiyaçlarını azaltmalarına olanak sağlar. Sunucular dünyasında sanallaşma en popüler teknolojiyken, Storage area network (SAN) gibi veri depolamada ve Windows Server 2008 Hyper-V gibi işletim sistemlerinde de sanallaştırma kullanılmaktadır.
Sanallaştırma, şu an ulaştığı noktada Bulut Bilişimin temel taşlarından biri niteliğindedir.
4.2. Neden sanallaştırma kullanalım?
Neden sanallaştırma kullanalım sorusuna cevap vermek için önce avantajlarından bahsetmek gerekir.
- Sanallaştırma fiziksel kaynakları maksimize ederek donanım yatırımını maksimuma çıkarmaktır. Şimdilerde çok ucuz 1U’luk (dual-socket dual-core) sunucuyu üzerinde 8 ya da 16 sanal işletim sistemi çalışan sanal makineye dönüştürebilmek mümkün.
- Sanallaşma yüksek erişebilirliği ve arıza durumunda veri kurtarmayı sağlar.
- Sanallaştırma ile birçok sunucu tek bir makine üzerinde çalışabileceğinden güç, zaman ve yönetim tasarrufu sağlanmış olur.
- Sanallaştırma arıza geçirmez, bir sunucu arızaya geçerken diğer sunucuların etkilenmesini engeller.
- Sistem kaynaklarının (system resources) doğru kullanılmasını sağlar. Diyelim ki birçok işlevi bir arada gerçekleştiren sunucunuzda işlevlerden biri bir anda sistem kaynaklarının hepsine ihtiyaç duydu ve kullandı. Bu durumda diğer işlevler olumsuz etkilenecekler. Oysa sanallaştırma ile aynı makine üzerinde ayrı ayrı çalışıp bir birlerini olumsuz etkilemekten kurtulabilirler.
- İşin bir de güvenlik boyutu var, diyelim ki bir kullanıcınıza virüs bulaştı, sunucuya bağlandığı anda sunucu üzerinde çalışan tüm servisler etkilenecekler, sanallaştırma ile servisleri ayırıp etkilenmeyi en aza indirmek mümkün. Ayrıca sunucuya virüs bulaştığında sanal ortamın bir önceki versiyonuna çabucak dönebilmek de mümkün.
4.3. Ne zaman kullanalım?
Sanallaşma ufaktan orta ölçekli uygulamalara kadar en iyi çözüm olarak gözüküyor. Sanallaştırma yüksek performans ihtiyacı olan uygulamalar için, ya da birden fazla sunucunun küme-cluster yapıda kullanılmasına ihtiyaç duyan uygulamalar için gereğinden fazla karmaşıklığa sebep olacağından kullanılmamalıdır.
- Mikro işlemci – Cpu kullanımı için düşünülebilir; pratikte bizler bir sunucunun %50 Cpu kullanımı üstüne çıkmasına pek izin vermeyiz. 8 sanal makinenin bir sunucu üzerinde çalıştığını düşündüğümüzde cpu kullanımı %50 civarında olsa bile averaj olarak çok daha düşük olacaktır çünkü sanal makinelerdeki çıkış ve inişler birbirini götürecektir.
- Saklama üniteleri için giriş/çıkış yani I/O kullanımı söz konusu olduğunda, çok yüksek giriş/çıkış ihtiyacı olan durumlarda sanal makine yerine normal sunucu kullanmak çok daha iyi olacaktır.
- Her şeyin aynı sepette olmasını engellemek üzere de sanallaştırma kullanılabilir.
4.4. Sanallaştırma Kategorileri
3 ana sanallaştırma kategorisinden bahsedebiliriz:
- Storage virtualization – Depolama sanallaştırması, birden fazla network depolama aygıtını birleştirir böylece hepsi tek bir aygıt gibi görülür.
- Network virtualization – Ağ sanallaştırması, sistemlerin bağlanabildiği sanal ağlar oluşturulmasını sağlar ve bu sanal ağlara bağlı sistemler, tıpkı fiziksel bir ağa bağlanmışlar gibi haberleşebilirler.
- Server virtualization – Sunucu sanallaştırması, sunucuların fiziksel kaynaklarının diğer uygulamalar, platformlar ve son kullanıcıdan saklanmasıdır. Kaynaklar, uygulamalar ya da işletim sistemleri arasında paylaştırılabilir. Sanallaştırma sayesinde bir kaynak birden fazla kaynak olarak gösterildiği gibi, birden fazla kaynak da birleştirilip tek bir kaynak gibi gösterilebilir.
Sunucu sanallaştırması bugün için pazarın ana makinisti olarak düşünülebilir. Çoğu kişi sanallaştırma derken sunucu sanallaştırmasını kasteder durumdadır.
- 5. Senaryolar
5.1. Kullanım durumuna göre senaryolar
- Son kullanıcının Bulutta olması; Kullanıcıların bulutta çalışan uygulamalara erişiminde – güvenlik önemli, Servis kontratı (SLA service level agrement) mutlaka dikkate alınmalıdır.
- Şirketteki son kullanıcının Bulutta olması; : halka açık bulutta çalışan yazılımlara çalışanların ve müşterilerin erişimi diye düşünebiliriz bu senaryoyu; tek kimlik (single Id), yer bilgisi-derken: hukuksal boyutu kastediyorum, çünkü birçok ülkede farklı hukuksal kurallar mevcut- ölçme, güvenlik, yaşam süreci, ve yine servis kontratı önemli.
- Şirketin Bulutta olması; güvenlik, ölçme, tek kimlik, servis kontratı gibi diğer önemli konuların yanında bulut yazılımlarının iç bilgi işlem ile entegrasyonu ve yayılma(deployment) yönetimi önem kazanıyor.
- Şirketin diğer şirketler için Bulutta olması; Herkese açık kamu bulutundaki uygulamalara işbirlikçi ya da ortaklarlarla birlikte çalışabilmek için erişim söz konusu- tedarik
- zincirini düşünebiliriz örnek olarak- diğer konuların yanında birlikte çalışabilirlik ve aynı anda kullanım
- Özel Bulutta olunması; özel bulut, firmanın kendi duvarları –firewall– içinde sahip olduğu buluttur. Ölçme, izleme, yönetim ve kontrol, güvenlik, yayılma, birlikte çalışabilirlik, sanallaştırma ve servis kontratı burada da önemli.
- Karma Bulutta olunması; : Birçok bulutun birlikte çalıştığı, bulut komisyoncusu tarafından verinin, uygulamaların, güvenliğin, kullanıcı bilgilerinin ve diğer detayların birleştirilmesi federe edilmesi söz konusu –özellikle güvenlik, veri ve uygulamanın birlikte çalışabilirliği ve ferdere olması bu senaryo da önem kazanıyor. Alınan servisin tüm uygulamaları kapsaması önemli.
5.2. Müşteri senaryoları
Müşteri
Senaryosu |
Müşteride çözülen sorun |
Gereklilikler
ve yetenekler |
Uyduğu kullanım
durumu |
Ücretlendirme
Süreci |
. İşlem zamanında azalma
. Donanım ihtiyacında azalma
. Büyüme için gerekli esneklik |
IaaS(VMs),
Cloud Stroge |
Şirketten
Buluta |
Lojistk &
Proje yönetimi |
. İşlem zamanında azalma
. Manuel işlerde azalma
. Güncelleştirilmiş ve verimli geliştirme ortamı |
PaaS (app framework),
Cloud storage |
Şirketten
Buluta, son kullanıcıya |
Merkezi
Yönetim |
. Konsolide edilmiş Bilgi işlem
. Donanım ihtiyacında azalma |
IaaS, PaaS |
Özel Bulut |
Yerel
Yönetim |
. Konsolide edilmiş Bilgi işlem
. Donanım ihtiyacında azalma |
IaaS, PaaS |
Karma Bulut |
Astronomik
veri işleme |
. Donanım ihtiyacında önemli azalma
. Enerji tasarrufu
. Yönetimde kolaylık |
IaaS(VMs),
Cloud Stroge |
Şirketten Buluta,
son kullanıcıya |
Tabii bir de müşteri senaryolarına bakmak lazım. Bulutta yapılacak uygulamaya göre müşteri senaryoları da değişecektir. Örnek olarak maaş işlerinin buluta alınmasına bakarsak; Servis olarak sunulan bulut altyapısı ve bulut depolama gerekli ve şirketin bulutta olması sağlanmalı – böylece donanım maliyeti ve işlem zamanı azalacak, elastikiyet artacak.
- 6. Değişim ve Dönüşüm
6.1. Alt yapı dönüşümü
Tüm yeni teknoloji uygulamaları gibi test ortamında bulut bilişim uygulamasına geçmek doğru bir yöntemdir. Bu çalışanlarınıza diğer kritik işleri aksatmadan bulutu tanıma fırsatı verecektir. Bazı şirketler buluta geçişlerine bulut fonksiyonlarını test etmek için bulutta bir geliştirme ortamı hazırlayarak başlıyorlar işe. Bazılarıysa var olan sanal ortamlarına self-servis yöntemiyle bulut ortamını ekliyorlar. Bu çözümde hem geleneksel yapınızı hem de bulut ortamını yönetmeniz gerekecek, bunu sağlayabilmek için elinizdeki araçların her iki ortamı da desteklemesi gerektiğini unutmayın. Dünyada birçok kuruluş halka açık-kamu bulutu-public cloud sağlayıcılarından özel bulut servisi alarak karma bulut kullanıyorlar. Bu karma yaklaşım servis yönetimini de içerdiğinden birçok problem baştan bertaraf edilebilir. Sonuç olarak halk-kamu bulutu sunan tedarikçi seçimini yaparken servis yönetimini sizin kuruluşunuza kadar genişletebileni seçmenizi öneririm.
6.2. Süreç ve organizasyonel dönüşüm
Seneler boyunca birçok IT kuruluşu ITIL gibi IT disiplinlerinde başarılı süreçleri elden geçirdi ve geliştirdi. Olay ve problem yönetimi, değişim ve yapılandırma yönetimi, erişim kontrolü ve uygunluk yönetimi sadece birkaç örnek. Yine de süreçlerinizi Bulut ortamına uyum sağlayabilmeleri için elden geçirip kodifiye etmeniz gerekebilir. Örneğin değişim yönetimi süreçleri değişim isteklerinin ilgili müdür tarafından onaylanmasını da içerir. Eğer bu onay birçok organizasyonda olduğu gibi el ile yürütülüyorsa istekleri zamanında gerçekleştirmenizi engelleyecek darboğaz oluşması doğaldır. Kendi konumdan, bilgi işlemden örnek vereyim; Bir bilgi işlem müdürünün “ yeni sunucuyu birkaç dakikada devreye alabilirim, ama hazırladığım dokümanın imzalanması aylar sürebilir” sözü sanırım yeter derecede açık. Bazı değişim isteklerini ön-onay mekanizmasından geçirmek, gecikmelerin önüne geçebilir. Bilgi işlem örneğine dönecek olursak, standart bir sunucu kuruluşu süreçlerini ön-onay mekanizmasından geçirmek beklemeyi engelleyecek ve sunucudan daha çabuk verim alınacaktır. Servis yönetimiyle birçok IT organizasyonu bulutta süreç yönetimini basitleştirerek teknolojiden faydalanabilecektir. Örneğin büyük sayıdaki kaynakların içinde hızlı hareket eden, hızla tedarik edilen, yayılan ve hızla emekli olan bulut ortamını destekleyerek yapılandırma yönetiminde ilerlemeler kaydedilebilir. Servis odaklılık IT’ nin organizasyonel yapısını bulut ortamını daha iyi yöneten ve destekler duruma getirir.
6.3. Servis dönüşümü
Bulut Bilişim, çalışanların kendi servislerini kendilerinin istemesini sağlar. Self-servis iş ihtiyaçlarının karşılanma çevikliğini artırır. Ek olarak servisin maliyetini düşürür. Self-servis çalışabilmek için hazır verilen kaynakların kullanıcılar, çalışanlar tarafından anlaşılır olması gerekir. Çalışanlar Bilgi İşlem alt yapısını umursamazlar, onlar için önemli olan onlar tarafından anlaşılır servislerin istedikleri anda önlerinde olmasıdır. Örneğin bir alışveriş sitesi için işlemci kapasite ihtiyacı değil de 1000 kullanıcıya aynı anda servis verilmesi onlar için daha önemlidir.
Standardizasyon, servis isteklerini ve yönetimini kolaylaştıracak dolayısıyla IT masraflarını düşürecektir. Business service management (BSM) IT organizasyonlarına daha servis odaklı olabilmeleri için yardımcı olur. Sonuç olarak, IT servisleri işi odaklı olur ve artarak verimli hale gelirler.
Servis istek otomasyonu becerileri, örneğin; çalışanların katalog üzerinden ihtiyaçları olan servisleri istemelerini kolaylaştırır. Erişim ve kimlik yönetimi ise sadece yetkili kişilerin bu servisleri almasını sağlar ve erişim düzeyi organizasyondaki role göre kontrol edilir.
6.4. Kültürel dönüşümü
Geçmişte bazı IT organizasyonları kurumsal ya da bütçe tahditleri nedeniyle engellenmiş ve sonuç olarak iş isteklerini karşılamakta yavaş kalmıştır.
Bunun tersine Bulut bilişim çevikliği sağlar. IT servis isteğine dakikalar içinde cevap verir. Bu sadece IT kültüründe değil aynı zamanda iş kültüründe de önemli bir değişimdir. Servis isteğine bulut tarafından sağlanan hızlı cevapla, çalışanlar değişen iş koşullarına daha çevik ayak uydurabilirler. Bu çeviklik yeni iş olanaklarına göre büyümeyi düşük maliyetle sağlar. IT servis maliyetini bir katalog halinde kullanıcılarına sunarsa, çalışanlar kullanım öncesi maliyetler hakkında bilgi sahibi olarak seçimlerini ve bütçelerini ona göre yapabilirler. Ülkemizde bu uygulamayı ne derecede başarırız bilemiyorum. Genelde şirketlerde kararlar IT ve üst yönetim tarafından alınıyor. Kullanıcılar pek işin içine dahil edilmiyor. Karar alındıktan sonra uygulama aşamasında kullanıcılar devreye alınıyor. Çünkü bizde IT departmanları şirketin tüm süreçlerini gözleri kapalı bilirler, bilmek zorundadırlar. Belki bulut bilişimle ülkemizde de Bilgi işlem yönetimi ve iş süreçleri yönetimi (business process management) böylece ayrılmış olurlar. Bulut bilişim ölçümü desteklediğinden IT’ nin güvenilir, transparan fiyatlama modeli oluşturmasını sağlar. Bu model fiziksel kaynakların kullanımından, yazılım maliyetinden servislerde artışın, maksimum/minimum kullanım maliyetine kadar her şeyi kapsar. IT bu kültürel değişimin sürücüsü olmak durumundadır. Bulut mesajlarını etkin bir şekilde çalışanlara iletmek elzemdir. Servis isteklerini gecikmesiz yerine getirmek ve kullanıcıların beklentilerini karşılamak için ölçümleme yapmak servis kalitesini artıracaktır.
- 7. Planlama
B ulut Bilişime geçiş yaparken planlama her geçişte olduğu gibi ön planda olmalıdır.
- Öncelikle Bulut stratejisini belirlemek gerekir. Sonrasında var olan altyapı ve süreçler gözden geçirilir ve değerlendirme yapılır.
- Tasarım safhasında ise blueprint-proje planı hazırlanır, kaynaklar, süreçler ve hedef netleştirilir, görev tanımları yapılır.
- Sonrasında pilot uygulama ve uygulama ile süreçlerin gözden geçirilip sorunların çözülmesi gerekir.
- Geçiş planı son defa gözden geçirilir, veri ile değerlendirmesi yapılır. Sistem geçişi için gerekli son hazırlıklar yapıldıktan sonra, önce sistem geçişi sonra veri geçişi sağlanır. Ama iş burada bitmez..
- Sonrasında ölçümler yapılır ve izlenir. Dokümantasyon kesinlikle unutulmamalıdır.
- 8. Bulut Ekonomisi
Bulut ekonomisi için bize ışık tutması amacıyla; 13 senelik yaşam döngüsü düşünüşelerek Ted Alfod ve Gwen Morton tarafından BOOZ Allen Hamilton adına Amerikan federal plan üzerindeki kazanımları hesaplamak üzere hazırlanmış ekonomik analiz sonucundan bahsedecek olursam; bulut ortamı uygulanması ve desteklenmesi geleneksel sanallaştırılmamış veri merkezinin üçte ikisi kadarına mal olmaktadır. Bu analiz diğer analizlerden farklı olarak yaşam döngüsü operasyonları yanında geçiş safhasını da içermektedir. Diğer analizler donanım üzerinden maliyet düşüşünü göz önüne aldıklarından fayda-maliyet oranı onlarda daha yüksek çıkmaktadır.
Bence geçiş için öncelikle, çeşitli senaryoları içeren bir ekonomik plan hazırlanmalı. Basitten başlamak için önce altyapı servisleri üzerinde durulmalı sonra lisanslama seçenekleri de göz önüne alınarak SaaS-bulut yazılım servisi düşülmeli. Geçiş için senaryolar hazırlanmalı, senaryo seçimi kimin tarafından yapılacak belirlenmeli..
Tabloda, geleneksel sanallaştırma kullanılmamış veri merkezi, halka açık kamu bulutu, karma bulut ve özel bulut oluşumları karşılaştırılıyor.
8.1. Senaryo 1: Kamu bulutunu uygulayacaklar – Public Cloud Adopters
Tanım: Departman ya da acente kendi IT altyapısını var olan kamu bulutuna taşır.
Anahtar acente karakteristikleri: Diğerlerine göre alt kademe görevler için geçerlidir. Büro, program-spesifik duyarlık söz konusu değil ise; bu acenteler erken geçiş yapabilirler.
8.2. Senaryo 2: Karma bulut uygulayacaklar – Hybrid Cloud Adopters
Tanım: Departman ya da acente kendi özel bulutunu kurup bilişim işlerinin çoğunluğu için bu bulutu kullanırken diğer düşük-hassasiyetli yazılım çözümleri için kamu bulutunu kullanır.
Anahtar acente karakteristikleri: Büro ya da program-özel ödeme ya da gizlilik hassasiyeti var ise bu senaryonun karmaşık olmasından dolayı bu tür acenteler 2.ci parti de geçişi yapabilirler.
Varsayımlar: Sunucuların %75 işgücü özel buluta, %25 ise kamu bulutuna geçirilir, 3 senede geçiş gerçekleştirilir, var olan fiziksel imkanlar kullanılır, yeni yatırımlara ihtiyaç yoktur ve iş gücü sabittir, bir artış beklenmez.
8.3. Senaryo 3: Özel bulut uygulayıcıları – Private Cloud Adopters
Tanım : Departman veya acente kendi özel bulutunu oluşturur ya da diğer acentelerin çözümlerine iştirak eder.
Anahtar acente karakteristikleri: işlerinin hassaslığı gereği ve risklerin daha fazla olması bu acentelerin en son safhada geçişi yapmalarına sebep olmaktadır.
Varsayımlar: Yeni Bulut ortamına geçiş 3 yıldan fazla sürer, var olan olanaklar kullanılır., iş gücü sabittir.
Geçişe ne zaman hangi senaryo ile yapılacağı kararlaştırılmalı. Tabloya dönecek olursak; ilk satırda 2010-2012 arası ilk yatırım maliyetlerini görüyorsunuz. Karşılaştırıldığında en düşük ilk maliyet herkese açık bulut- public cloud- yapısında görülmektedir. Diğer sebeplerin yanında bu sebeple de Bulut bilişime geçiş yaparken ilk önce herkese açık bulutun kullanılması akılcı olacaktır.
Destek ve operasyon maliyetleri (O&S operation&support) ise 2.ci satırda görülüyor. Yine herkese açık bulut maliyeti düşük olarak karşımıza çıkmaktadır. Bulut bilişimle ilgili yapılan bir çok mali analizde destek ve operasyon maliyeti göz önüne alınmadan sadece ilk maliyet üzerinden karşılaştırmalar yapılmaktadır. Bu sebeple birçok tabloda kar-fayda rakamları daha büyük çıkmaktadır.
Toplam yaşam döngüsü maliyeti ise 3 cü satırda ele alınmış, eski tip yapıda yaşam döngüsü daha kısa olduğundan maliyet çok daha yüksek çıkmaktadır. Yaşam döngüsünün kısa olmasının sebeplerinden bazılarını; kullanıcı isteklerinde artış, teknolojide yapılan yenilikler şeklinde sıralayabiliriz.
Ekonomik ölçümlere gelince;
O günkü net değer ölçüsüne – net present value –npv– bakacak olursak herkese açık bulut-public cloud daha yüksek çıkmaktadır.
Fayda-maliyet oranına – benefit-to-cost ratios (BCR)-bakarsak yine en yüksek herkese açık bulut-public cloud çıkmaktadır.
İndirimli geri ödeme süresine –Discounted payback period (DPP) -bakacak olursak en düşük herkese açık bulut-public cloud çıkmaktadır.
Yani public cloud– herkese açık – kamu bulutuyla en büyük değeri, en büyük faydayı sağlarken yatırımımızı en az sürede geri ödüyoruz.
Bu tür araştırmalar ve analizlerden yola çıkacak olursak, en fazla faydayı sağlayanlar arasında şöyle bir sıralama yapmak mümkün;
Herkese açık bulut – public cloud– 1.ci sırada, sonra karma yani hybrid bulutu ve son olarak da özel bulut. Hepsini eski alışılagelmiş sistem odalarıyla karşılaştırınca çıkacak tablo aşağı yukarıdaki resimdeki gibi olacaktır.
Bunun gibi daha birçok analiz gösterilebilir. Analizlerin çoğunda destek-operasyon maliyeti hesaba alınmamakta değiştirilen makineler göz önüne alınarak hesaplamalar yapılmakta, dolayısıyla o tür analizlerde rakamlar daha büyük çıkmaktadır. Destek-operasyon maliyetleri de ele alındığından size örnek olarak bu analizi verdim.
- 9. Bulut Bilişimin etkileyeceği sektörler
2009 senesinde World Economic Forum ve Accenture ün birlikte yaptıkları araştırmayı paylaşmak istiyorum. Bu araştırmanın sonucuna göre; bulut bilişimin telekom sektörü dışında medya, devlet, eğitim ve sağlık gibi sektörlere büyük etkisi olacak.
Ülkemizde de aşağı yukarı aynı sıralamanın takip edileceği kanısındayım. Önce altyapıları bulut bilişim için nerdeyse hazır olan telekom sektörünün sonra sosyal medya ve sosyal ağlardaki gelişmeler neticesinde medya’ nın buluta geçiş yapacağına, onu belediyeler gibi devlet kuruluşlarının takip edeceğine inanıyorum.
Universal McCann’s Raporunu da paylaşmak isterim sizlerle:
Sosyal ağları ziyaret eden ziyaretçi sayısı günde1.5 milyar
İnternet kullanıcılarının %47 si marka topluluklarına katılıyorlar
Kullanıcıların %30 u sosyal medya ya mobil telefonları ile ulaşıyorlar
Bulut bilişimin gücüne bir başka örnek Animoto’dan geliyor. Animoto müşterilerinin Facebook üzerinden fotoğraf ve müzik yüklemelerine izin veren ve paylaşımını sağlayan bir video sunumu hazırlamış olan bir şirket. Geçen sene başında günde yaklaşık 5,000 kişi kullanırken Nisan ayında 3 gün içinde 750,000 kişi kaydoluyor ve bir saatte 25,000 kişi yazılımı deniyor. Bu isteğe cevap verebilmek için şirket sunucularını 100’e katlamak durumuyla baş başa kalınıyor. Bu hem sunucuların kurulması ve sonrasında da yönetim becerisini gerektiriryor.
Bunun yerine hali hazırda birlikte çalıştıkları RightScale – bulut servisleri veren bir firma- yazılımlarını Bulut’a göre ayarlıyor ve Amazon’un servislerini kullanmaya başlıyorlar. Böylece sunucular yerine saati 10cent’e Amazon’dan servisi alıyorlar ve bazı depolama masrafları ile bant genişliğine para ödeyerek çok daha ucuza müşterilerini memnun edecek çözümü çok kısa sürede buluyorlar.
İlaç endüstrisi bulut bilişimi kullanma gücüyle ilgili çok güzel örnekler vermiş durumda. Bir ilaç şirketindeki bilim adamları Amazon’un bulut servislerini kullanarak veri analizleri ve hastalıkların nasıl tedavi edilmesi gerektiği ile ilgili harcadıkları zamanı azaltmışlardır. Büyük veri setlerinin analizini 140 günden 6 güne indirmeyi bulut servislerini kullanarak başarmışlardır.
New York Times ise sadece kredi kartı ile aldığı Amazon’dan EC2 ve S3 servisleri ile 4TB veri içeren 15 milyon civarındaki haberi scan edip pdf dosyası olarak online dağıtım için hazırlamıştır.
Nasdaq ise geçmiş hisse senedi ve tahvil bilgilerini kendi veritabanında tutmak yerine bir kredi kartıyla aldığı Amazon servisiyle Amazon bulutunda tutmaktadır-IaaS. Böylece eldeki eski verileri satarak da kar amacı sağlanmıştır.
Bizde de böyle örneklerin artacağına inanıyorum..
10. Bulut Stratejisi
Yaklaşık son 30 yıldır, IT stratejisi milyonlarca liralık yeni teknoloji donanım ve yazılımı kullanma üzerine kurulmuştu. Pahallı yazılım paketleri kullanan büyük yeni sistemler kurulur ya da sıfırdan oluşturulurdu. Bu zahmetin başarı oranı ve yatırımın geri dönüşü – ROI – nazikçe söylemek gerekirse mütevazi olurdu. Artık bu stratejiler miatlarını doldurdular. Bugün artık iş isteklerine cevap verebilecek tutarlıkta değiller.
Artık sürekli değişen bir dünyada yaşıyoruz. Şirketler kompleks ve değişen problemlere standart yazılım paketleri ile çözüm arıyorlar. Şirketler bu yaklaşımla katı, aynı zamanda rakiplerinde olan IT sistem eşyalarına kendilerini kilitliyorlar. Böylece şirketin kendi iş durumunun gelişen ihtiyaçları değil, büyük yazlım evleri sistem değişikliklerinin kontrolünü ellerinde tutmuş oluyorlar.
Bulut Bilişim iyi ve kötü yanlarıyla doğru servislerin, doğru ihtiyaçların ve servis bazlı yönlendirme ile odağın, dikkatin iş üzerinde olmasını sağlar. Siyah ya da beyaz, herkese açık ya da özel, herkesin doğrusu kendi işinin stratejine göre farklı olacaktır. Dolayısıyla ortada herkes için tek doğru yoktur. Bu sebeple Bulut bilişime geçişte tüm seçenekler iyi değerlendirilmelidir.
11. Öneriler ve sonuç
2020 yılına doğru baktığımda bana göre
- Ufak ve orta şirketler Servis olarak sunulan bulut yazılım’ı na –SaaS– ve halka açık ya da kamu bulutuna- public cloud– geçiş yapabilirler
- Büyük şirketler kendi özel bulutlarını – private cloud– ya da karma bulutu – hybrid cloud– oluşturabilirler
- Kamu kuruluşları ise herkese açık kamu bulutunu – public cloud– oluşturup kullanabilirler
Sektörsel olarak baktığımda ise önce Telekom sektörünün ve hosting firmalarının Buluta geçiş yapıp, belki IT açısından kuvvetlerini böylece birleştirip topluluk bulutunu oluşturabileceklerini görüyorum. Daha sonra medya sektörünün sosyal ağları da arkasına alarak bulut servislerini kullanarak hayatımızı değiştireceklerine inanıyorum. Medyayı sağlık sektörünün ya da belediyelerin takip edeceğini sanıyorum. Özellikle sağlık kuruluşlarının bulut bilişimden faydalanarak sağlık verilerinin erişim hakları tanımlanmış yetkili kişi ve kuruluşlarca ulaşılabilir, her bireyin kendi kişisel sağlık verilerine erişebildiği, uluslararası standartlara uyumlu, karar destek sistemleri ile desteklenen, yüksek bant genişlikli ve tüm ülkeyi kapsayan bir iletişim omurgasında paylaşılmasını destekleyeceklerini düşünüyorum.
2020’ ye doğru dikkatle incelenmesi gereken konuları kendimce şöyle sıralayabilirim:
Yüksek erişimi sağlamak için mobil cihazlardan erişim, sensörler, akıllı ajanlar, dil çözümleme teknolojileri, semantik teknolojileri, RFID ve biyometrik teknolojileri, wifi, vimax ve geniş bant gibi altyapılar, sosyal yazılımlar için web 2.0 teknolojileri, güvenlik ve yasal gelişmeler yakından takip edilmelidir.
Bunların yanında;
Bulut bilişim ile ilgili son trendlere baktığımızda güvenlik risklerini elimine etmek amacıyla New Servers gibi fiziksel olarak sunucuları da bulut ortamında sağlayan firmalara rastlamaktayız. New Servers bulut ortamını fiziksel sunucularla kullanıcılarına özel sunmaktadır. Yüksek erişilebilirlik – High Availability (HA)– kavramından bahsediliyor. Bu kavram VMware Infrastructure 3 ile birlikte kritik uygulamalarda bozulan makinede çalışan sanal makinenin otomatik olarak sistem yöneticisinin müdahalesi olmadan diğer makineye geçirilmesidir.
Ayrıca servis kontratı içeriği de tartışılmaktadır. Özellikle hukuksal boyut gündemde, konuşuluyor. Servis kontratının hem veri şifrelemesini – encryption– hem de iletişim şifrelemesini – cryptography– içermesi gerektiği güvenlik düşünüldüğünde aşikardır. Bulut Bilişimde verinin bulunduğu yer dünyanın herhangi bir yeri olabileceğinden ve bazı ülkelerde şifre anahtarlarının devletle paylaşılmasının zorunlu olduğu düşünüldüğünde hukuksal boyutun mutlaka gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla ISACA Cloud Security Alliance Controls Matrix oluşturulmuştur. Ekte bu matrisi bulabilirsiniz. Matriste bulut bilişim de dikkat edilmesi gereken güvenlik konuları güvenlikle ilgili çeşitli denetim kuruluşlarının da katkısıyla ele alınmış. Bulut Bilişim’de güvenliğin önemli olduğu düşünüldüğünde bu dokümanında mutlaka gözden geçirilmesi gerekir.
Sonuç olarak, , Bulut Bilişim teknolojisi ile esnek alt yapıda sunulan her türlü bilgiye istek anında her yerden yetkisi olanların daha hızlı ve daha ucuz erişebilmesi sağlanarak her türlü hizmet çok daha başarılı verilecektir. Uygulamaya geçmek için tüm dönüşümler irdelenmeli ve eldekiler gözden geçirilmeli, gerekli hazırlıklar yapılmalı. Daha sonra hazırlanacak proje çerçevesinde ekonomisi de göz önüne alınarak Bulut Bilişime geçiş yapılırken pilot uygulamaya, dokümantasyona önem verilmelidir.